In 1995 verscheen het boekje Een ver-Urkte Israëliet, het levensverhaal van Japien de Joode. ‘Japien de Joode’ was Israël Samuel Kropveld die met zijn vrouw Hendrika de la Penha en jongste dochter Lea tijdens de Tweede Wereldoorlog op Urk woonde.
Door: Jelle van Slooten
Het boekje is de samenvatting van een onderzoek wat ik deed, naast mijn studie aan de Theologische Universiteit (toen nog in Kampen). Het was docent kerkgeschiedenis drs. Jaap van Gelderen die destijds de vraag stelde: ‘Hoe zit het toch met de Joden op Urk tijdens de Tweede Wereldoorlog?’. Het kleine onderzoekje groeide uit en leverde een aantal krantenartikelen op. Op de Universiteit kreeg men daar notie van en er werd gevraagd om publicatie. Op de ThUK (nu PThU, Protestantse Theologische Universiteit) was altijd ruim aandacht voor Judaïca en Jodendom, ook binnen Kerkgeschiedenis.
Het boekje werd op Urk goed ontvangen. Na de uitgave kwam ik een van de leerkrachten van de basisschool tegen en deze maakte duidelijk dat hij er erg blij mee was. ‘We hebben nu eindelijk iets tastbaars in handen, om de kinderen meer duidelijk te kunnen maken over de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Alleen jammer, dat het niet voor hun niveau geschreven is’. Ik wist direct wat hij bedoelde en realiseerde mij dat dit natuurlijk anders had gemoeten. Ik had eerst het verhaal moeten schrijven voor de kinderen van de basisschool en de brugklas van de Middelbare school.
25 jaar ging voorbij en de wens om het verhaal voor kinderen en jongeren toegankelijk te maken bleef. In het voorjaar van 2020 kreeg ik een stripboek in handen van de Zeeuwse illustrator Danker Jan Oreel. Het stripboek ging over het verhaal van de joodse staat en heet ‘Tel Israël’. De hoge kwaliteit van de tekeningen en het zorgvuldig gebruik van bronmateriaal viel mij direct op. Ik kom zelf al meer dan 30 jaar in Israël en het stripboek is een feest van herkenning. De geschiedenis wordt op een eerlijke manier verteld en de tekeningen van o.a. oude foto’s e.d. is werkelijk prachtig. ‘Hij zou het kunnen tekenen’, dacht ik bij mijzelf en ik deelde dit met mijn goede vriend Meindert. ‘Waarom proberen we het niet?’, was zijn reactie. Zogezegd, zo gedaan.
Maar het is ook makkelijker gezegd, dan gedaan. Want er komt nogal wat bij kijken. Eerst de striptekenaar, die gelukkig direct enthousiast werd. Daarbij gezocht een tekstschrijver, die vonden we in Frank Jonker. Vervolgens gingen we aan de slag om het benodigde geld bij elkaar te krijgen. Dan hebben we het over een behoorlijk bedrag voor een stripboek van 48 pagina’s. Als eerste zochten wij bekende namen voor een heus comité van aanbeveling. Tot onze verrassing waren alle gevraagde personen positief en verbonden graag hun naam aan dit volgens hen belangrijke en goede project. We hebben allerlei fondsen aangeschreven, bedrijven en particulieren benaderd. Ook openden we een mogelijkheid om voor in te schrijven op de site van onze stichting: https://stichting-odulphus.nl. Terwijl langzaam het geld binnen begon te komen en wij aan de scenario’s werkten begon het verhaal over het stripboek ook te leven onder mensen. Heel veel positieve reacties kwamen binnen, vaak vergezeld van spontane giften en bijdragen. Tot slot voerden we nog een crowdfundingsactie uit en kwam het benodigde eindbedrag in beeld. We legden ook contact met een onderwijskundig bureau wat later lesmateriaal moest maken voor de groepen acht van de basisschool en de brugklas van de Middelbare school.
Intussen zijn we twee jaar verder en de getekende pagina’s van het stripboek komen langzaam binnen. Het verhaal en de scenario’s zijn bewerkt door Frank Jonker en nu echt leesbaar voor de doelgroep. Danker Jan Oreel maakt prachtige tekeningen. Het hele verhaal bestaat uit drie lagen. Laag 1: de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog; laag 2: het verhaal van de kleine familie Kropveld op het eiland Urk tijdens de oorlog; laag 3: vier Urker jongeren doen mee aan een vossenjacht en één van hen komt te struikelen over een struikelsteen. Daar zijn ze tenslotte voor. Op die drie struikelstenen staan de namen van de familie Kropveld. Ze liggen voor het huis Wijk 8-30, waar ze tijdens de oorlog hebben gewoond totdat ze zich op last van de bezetters in Amsterdam moesten vestigen. Urk behoorde toen nog tot de provincie Noord-Holland en de Joden van Urk moesten dus ook naar Amsterdam. Meerder malen is er bij ‘Japien’, zoals Israël Samuel op Urk werd genoemd, aangedrongen om onder te duiken, maar daar wilde hij op dat moment niets van weten.
De Urker jongeren gaan in het boek op zoek naar het verhaal achter die drie stenen. Er is in het boek een verteller die ze meeneemt, om te beginnen naar Amsterdam. Urk heeft iets met Amsterdam. Heel vroeger was het eiland zelfs eigendom van de stad. Eind 20ste en begin 21ste eeuw dienden veel Urker meisjes in Amsterdam en Noord-Holland bij joodse families. Amsterdamse Joden waren gek op de Urker meisjes omdat ze schoon waren en hard konden werken. De Urker meisjes werkten graag bij Joden omdat ze veel vrijheid kregen. Er zijn inmiddels vele verhalen uitgezocht over die dienstmeisjes en hun joodse families. Er was op Urk zelfs een heuse ‘Jodenhoek’ waar ook daadwerkelijk Joden hebben gewoond. Natuurlijk begint het stripboek in deze buurt.
In de geschiedenis van Urk komen er regelmatig joodse kooplui naar het eiland. Sommigen iedere week. Op aanraden van een Urker vriend, gaat Israël Samuel Kropveld in 1936 voor het eerst twee dagen naar Urk. Met een grote rugzak en twee koffers vol spullen neemt hij de trein naar Enkhuizen en vandaar de Urker boot naar het eiland. Hier begint zijn Urker handel met een geleende kar. Een aantal jaren later vestigt hij zich daar met zijn vrouw en hun jongste dochter. Japien mag de Urkers graag en de Urkers Japien en zijn gezin. Tegen die Urker vriend zal hij later zeggen dat hij ‘van de woestijn in een oase is terechtgekomen’. In die oase, op het eiland Urk, worden zo ongeveer alle maatregelen van de Nazi’s merkbaar en voelbaar in deze kleine familie. Daarmee worden langzaam ook de beelden van de Jodenvervolging in Nederland zichtbaar, in prachtig getekende stripvorm. Het klinkt tegenstrijdig en zo voelt het ook tijdens het lezen. Alles prachtig getekend, maar het is uiteindelijk een afschuwelijk verhaal, exemplarisch voor de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In het najaar verschijnt het stripboek met voor de scholen gratis verkrijgbaar lesmateriaal.
Drs. Jelle van Slooten, geboren en getogen op Urk, is predikant in de Laarkerk, van de PKN Anloo-Zuidlaren, te Zuidlaren. Als predikant is hij voorzitter van de Classicale Werkgroep Kerk en Israël Groningen Drenthe, lid van de Protestantse Raad voor Kerk en Israël en lid van het OJEC (Overlegorgaan Joden en Christenen).
